Khái niệm "tiến sĩ" đã bị hiểu sai

Làm tiến sĩ để tiến thân

Khi còn là kỹ sư ở một viện nghiên cứu có tầm cỡ Quốc gia, cũng như các đồng nghiệp trẻ khác tôi ao ước một ngày kia sẽ có học vị tiến sĩ.

Điều ước này xét cho cùng thì cũng rất “đời" vì nó xuất phát từ tâm lý cầu tiến bộ và sĩ diện vốn có của con người là: nếu bạn làm "viện sĩ" ở viện nghiên cứu hay "giáo sư" ở trường Đại học sau bao nhiêu năm đấy mà không có tấm bằng T.S (mà bạn bè nhiều khi vui đùa còn gọi bằng những cụm từ rất hài hước khác!) thì hình như uy tín chuyên môn của bạn trước mắt các đồng nghiệp có vẻ như ngày càng trở nên suy giảm và bậc lương cũng như vị trí công tác cũng ít có cơ hội được cải thiện.

Chính vì vậy xu hướng tiến thân bằng con đường "làm tiến sĩ" trong các cơ sở nghiên cứu khoa học, giáo dục - đào tạo đã trở nên chính thống và còn được không ít người tâm niệm như là cách duy nhất để "cá chép hóa Rồng".

 Khi đã qua cửa ải tiến sĩ tôi tự thấy quả thực khả năng phát hiện vấn đề, phân tích, tổng hợp dữ liệu để đề xuất các giải pháp phù hợp với thực tiễn trong chuyên ngành hẹp của bản thân đã có những biến đổi về chất rất đáng kể. Nhưng đấy mới chỉ là trong khoa học nơi mà tư duy logic có vị trí thượng tôn và bất biến.

Khi phải đối mặt với những bài toán hóc búa muôn hình muôn vẻ của cuộc sống thì loại hình tư duy đó còn phải kết hợp với rất nhiều kỹ năng và kiểu tư duy khác nữa mới mong gợi mở ra những lời giải hữu ích để tổ chức thực hiện chúng thành công.

Không phải ngẫu nhiên trên thế giới ngày nay bên cạnh trí thông minh suy luận và ngôn ngữ - cơ sở cho cách đánh giá bằng cấp trong thời gian qua, người ta nhận thức ngày càng rõ ràng rằng còn có những loại trí thông minh không kém phần quan trọng khác chẳng hạn như trí thông minh vận động cơ thể, không gian, âm nhạc, tương tác cá nhân, nội tâm và tâm linh v.v…

Một người có thể có những ý tưởng mang tính đột phá nhưng chưa chắc đã biết cách "tiếp thị" thành công ý tưởng đó ra công chúng nếu anh ta thiếu năng lực tương tác cá nhân giữa người với người và hiệu quả lãnh đạo quần chúng của người đó chắc sẽ còn là một dấu hỏi.

Dân chủ nội bộ

Tất nhiên càng có nhiều người đạt trình độ tiến sĩ thực thụ mà không phải tiến sĩ "giấy" nắm giữ những vị trí quan trọng trong xã hội thì cũng là một điều tốt.

Chẳng ai muốn sống lại cái thời bao cấp khi mà Nhà nước quán xuyến cho hết mọi thứ nên thủ trưởng nhiều cơ quan, ban, ngành không cần phải có trình độ chuyên môn cao cũng như năng lực sáng tạo và hành động đột phá.

Tuy vậy, cũng phải nhìn nhận rằng nếu như không có một thể chế trọng dụng người tài và dân chủ nội bộ thì dù có tuyển dụng bao nhiêu tiến sĩ vào các vị trí quan trọng trong bộ máy công quyền đi chăng nữa thì hiệu quả công tác của họ cũng sẽ không cao.

Sức mạnh cạnh tranh của các nước tiên tiến hay các tập đoàn kinh tế xuyên quốc gia nổi tiếng đều cho thấy rằng ở đó, người tài thực sự luôn được phát hiện và lựa chọn một cách khách quan và dân chủ vào các vị trí xứng đáng theo kết quả thực tế trong công việc mà hoàn toàn không vì bằng cấp tiến sĩ hay giáo sư.

Cơ chế đánh giá khách quan, đãi ngộ thỏa đáng và mối quan hệ dân chủ trong nội bộ còn có tác dụng khuyến khích mạnh mẽ sự hứng khởi, nhiệt tình sáng tạo của số đông quần chúng là những người lao động bình thường và chính họ mới là lực lượng tạo ra những đột phá. Ở đây chúng ta hãy nhớ lại một chân lý: "Cách mạng là sự nghiệp của quần chúng!"

"Tiến sĩ hóa" công chức

Hơn nữa nếu đặt vấn đề "tiến sĩ hóa" đội ngũ công chức trong hoàn cảnh hiện nay nền giáo dục nước nhà còn nhiều bất cập, chẳng hạn như bệnh hình thức và sự thiếu trung thực thì bộ máy công quyền sẽ phải đối mặt với thêm một thách thức là nạn chạy đua để lấy bằng tiến sĩ. Khi đó người ta chắc sẽ không quan tâm đúng mức tới cách đánh giá con người theo năng lực công tác thực sự. Và ngành giáo dục sẽ càng vất vả hơn để đáp ứng nhu cầu bất bình thường mới trở thành trào lưu này.

Biết bao con người tài năng và đức độ nhưng không có điều kiện hoặc không đặt ra mục tiêu bằng mọi giá phải "làm tiến sĩ" sẽ không được đặt vào đúng vị trí, kết cục là nhiều hàng "rởm" sẽ ra lò với những hệ lụy khôn lường cho toàn xã hội giống như căn bệnh ung thư máu khi mà các tế bào tiểu cầu không có năng lực hấp thụ dưỡng chất cho cơ thể lại được tạo ra ồ ạt.

Dưới góc nhìn của nhà khoa học nổi tiếng Maslow (2) chuyên nghiên cứu tâm lý và hành vi thì nhu cầu được tôn trọng và thể hiện khả năng, phẩm giá là một đặc điểm cố hữu của con người. Do vậy trong một xã hội có tổ chức hiệu quả và văn minh thì người ta phải tạo ra nhiều kênh nhằm giúp cho các cá nhân có cơ hội được thử sức, thể hiện, khẳng định năng lực vốn dĩ cũng rất đa dạng của mình và được tôn vinh một cách xứng đáng.

"Lòng tin của dân"

Bên cạnh kênh "làm tiến sĩ", chúng ta cần có những con đường tiến thân phong phú hơn và những danh hiệu không kém phần cao quý khác nhằm trân trọng những kỹ năng, phẩm chất tốt đẹp có ích thực sự cho nhân dân, Đất nước.

Thiết nghĩ, đối với những cán bộ chủ chốt trong cơ quan công quyền, không nhất thiết phải đặt ra tiêu chuẩn bằng cấp tiến sĩ mà nên lựa chọn trên cơ sở năng lực và uy tín thực sự. Còn nếu như có môn khoa học nào gọi là môn "lòng tin của nhân dân" thì nhất định 100% cán bộ giữ trọng trách phải có bằng tiến sĩ về chuyên ngành này. Phải chăng đó cũng là một cách chuẩn hóa cán bộ trong thời hội nhập?

Theo Tuanvietnam